Zapraszamy do przeglądania wirtualnego katalogu obiektów pochodzących ze zbiorów Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, rozwiązywania quizów i zwiedzania wirtualnych wystaw.

Początki kolekcji tkaniny artystycznej Centralnego Muzeum Włókiennictwa związane są z Działem Tkactwa, utworzonym w Muzeum Sztuki w Łodzi na początku 1952 roku. Był on poprzednikiem odrębnego muzeum, które powołano w 1960 roku. Kolekcja obejmuje tekstylia pochodzące z różnych epok, poczynając od tkanin koptyjskich z V w. n.e. do dzisiaj, reprezentujące różne rejony geograficzne. Jest podzielona na trzy zespoły: tkaniny zabytkowej, tkaniny współczesnej i dokumentację. Szczególnie szeroko i reprezentatywnie uwzględnia polską tkaninę. Ilustruje bogactwo i różnorodność sztuki związanej z włókiennictwem. W skład kolekcji tkaniny zabytkowej, obejmującej ponad 1900 obiektów, wchodzą tkaniny wykonane technikami rękodzielniczymi, powstałe do końca XVIII w. na Wschodzie i w Europie oraz reprezentujące tkactwo XIX w. i pierwszej połowy XX w. tkaniny dekoracyjne projektowane do wnętrz i odzieżowe, w tym także wyroby produkcji zmechanizowanej. Kolekcja współczesnej tkaniny artystycznej, polskiej i obcej liczy ponad 2400 obiektów. Uzupełnieniem obu zespołów jest dokumentacja, w której skład wchodzą, między innymi, projekty tkanin.

Kolekcja odzieży Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi tworzona jest od 1975 r. i skupia na dzień dzisiejszy ponad 4,1 tys. eksponatów. Jest to jedna z większych kolekcji, której trzon stanowią obiekty reprezentujące modę i jej akcesoria pochodzące głównie z XX wieku, choć te najstarsze datowane są na wiek XVIII i XIX. Kolekcja przez lata rozwijała się dzięki hojności darczyńców, którzy niejednokrotnie widzieli w muzeum jedyną szansę na ocalenie przekazywanych rzeczy. W skład kolekcji wchodzą reprezentatywne dla danych dekad ubiory damskie jak i męskie, zarówno toalety całodzienne, wieczorowe jak i występujące w pojedynczych egzemplarzach ubiory unikatowe, tworzone przez artystów plastyków czy laboratoria mody działające przy dużych zakładach przemysłowych. Obok ubiorów bardzo dużą grupę stanowią dopełniające je akcesoria mody. Jednym z najmłodszych, rozbudowujących się zbiorów jest ten dedykowany modzie dziecięcej. Na uwagę zasługuje zbiór dokumentacji odzieży, w którym znaleźć można takie obiekty jak: autorskie projekty ubrań, ryciny, rysunki, plansze, czasopisma, fotografie zebrane w albumy czy tematyczne zespoły, dokumentacje odzieży i katalogi. Eksponaty tworzące kolekcję odzieży charakteryzują się wielką różnorodnością, co sprawia, że wszystkie się idealnie dopełniają tworząc wierny obraz minionych lat, co w znacznym stopniu chroni je od zapomnienia.

Kolekcja tkaniny ludowej liczy obecnie 2863 pozycje inwentarzowe (ponad 4000 obiektów). Są to przede wszystkim różnego typu tkaniny i odzież w ich odmianach regionalnych, stanowiące materiał dokumentacyjny pozwalający na poznanie takich zagadnień jak: ludowe surowce włókiennicze, struktura tkanin i ich technika, rodzaje ornamentacji oraz ludowe techniki hafciarskie i koronkarskie. Najliczniejsze są obiekty z terenu – najbliższego Łodzi – środkowej Polski (region łowicki, opoczyński, piotrkowski, rawski i sieradzki), a także wschodniej i północno-wschodniej. Ciekawym zespołem są tkaniny pochodzące z obszaru dawnej Rzeczpospolitej – wieloetnicznych kresów wschodnich. Zgromadzone eksponaty pochodzą z okresu od końca XIX wieku po lata współczesne. Przeważająca część zbiorów to fragmenty tkanin odzieżowych i dekoracyjnych, koronek oraz haftów. Wśród nich na uwagę zasługuje zespół ponad 400 haftów warsztatowych z terenu Polesia, sprawiających wrażenie haftu igłowego, wykonanych jednak techniką tkacką – przetykania (peretyk) lub przebierania (perebora), w tym niezwykle rzadkie czarne hafty poleskie. Dość dużą grupę stanowią wełniane i lniano-wełniane tkaniny dekoracyjno-użytkowe, służące do przykrywania łóżek, rzadziej do zawieszania na ścianie, o wzorze pasów (pasiaki) lub kraty (kraciaki). Tkaniny te nazywane kilimami lub dywanami uważane są za najbardziej tradycyjne i typowe dla polskiego tkactwa ludowego. W kolekcji znajduje się również dość liczny zbiór lnianych i lniano-bawełnianych tkanin pościelowych, obrusów i ręczników. Odrębnym tematem kolekcjonerskim jest ludowa tkanina o rozbudowanym programie artystycznym realizowana ręcznie – kilimy, tkaniny nicielnicowe i dwuosnowowe. Niewielki, ale interesujący i barwny zbiór tworzą tkaniny, akcesoria obrzędowe i elementy strojów wschodnich, afrykańskich, środkowo- i południowoamerykańskich. Zbiory są świadomie wąsko wyspecjalizowane i dotyczą głównie obiektów, interesujących jako przykłady tradycyjnego tkactwa ludowego z terenu Polski.

Kolekcja Skansenu jest młoda, dopiero tworzona. Zbiory Skansenu Łódzkiej Architektury Drewnianej skupiają się wokół kultury materialnej mieszkańców Łodzi ze szczególnym uwzględnieniem dziedzictwa związanego z kulturą robotniczą mieszańców miasta. Znakomita większość eksponatów pochodzi z okresu międzywojennego, chociaż zdarzają się i takie z końca XIX i pocz. XX w. Zakres zbiorów jest rozległy – od przedmiotów zwyczajnych takich jak te niezbędne w kuchni: naczynia kuchenne i sztućce czy też przybory służące do przygotowania posiłków po elementy służące jedynie do dekoracji wnętrz – figurki porcelanowe i gipsowe, serwetki, haftowane obrusy czy też tak bardzo typowe w łódzkich domach aż do lat 70. XX w. makatki. Dużą grupę stanowią meble – wśród nich typowe, przedwojenne kredensy kuchenne i skromne szafy oraz te specjalnie obstalowywane, tworzone na zamówienie w komplecie: dwa łóżka dębowe, szafa i tremo. W kolekcji skansenu są również meble uboższe – metalowe łóżko, łóżeczko dziecięce i przedwojenny siennik oraz drewniany stołeczek tzw. ryczka. Odrębną grupę mebli stanowią skrzynie: węglarki oraz takie do przechowywania np. ziemniaków. W grupie eksponatów służących higienie są m.in. stawiane w kuchniach szafki tzw. wodniarki, umywalka z półką na ręczniki, emaliowany bidet, półka z pojemnikami z produktami do czyszczenia, rozmaitej wielkości wiadra i miski oraz grupę eksponatów związanych z praniem, takich jak balie, tary, itp. Niektóre eksponaty np. ryngraf z Matką Boską Piekarską świadczą o ścisłych związkach mieszkańców Łodzi ze Śląskiem. Jednak kolekcjonując zbiory zwracamy szczególną uwagę na przedmioty mające łódzką proweniencję. Należą do nich wyroby powstające w łódzkich warsztatach rzemieślniczych lub własnoręcznie tworzone przez łodzian, jak np. budzik pochodzący ze sklepu jubilerskiego J. Placka z ul. Brzezińskiej 10 czy też wykonane domowym sposobem z drutu przybory kuchenne oraz ręcznie wykonywane firanki, serwety i narzuty czy haftowane w łódzkich domach lub pracowniach hafciarskich obrusy, serwetki. Wśród zebranych obiektów liczną grupę stanowią eksponaty służące do dekoracji łódzkich kuchni takie jak płócienne makatki, ozdoby dekoracyjne zawieszane na kuchennych półkach oraz rozmaite kieszonki przeznaczone do przechowywania domowych drobiazgów - szczotek, zapałek itp.

Kolekcja pamiątek do historii włókiennictwa jest gromadzona od początku istnienia muzeum, obecnie liczy około trzech tysięcy muzealiów. Pod względem geograficznym gromadzone są w niej obiekty odnoszące się do obszaru obecnych i przeszłych granic państwa polskiego, szczególnie jednak silnie zaznacza się obecność tych, które odnoszą się do dziejów łódzkiego okręgu przemysłowego. Zakres chronologiczny nie jest ściśle określony, w praktyce jednak tylko pojedyncze muzealia datują się na epokę przedindustrialną, a więc przede wszystkim czasy staropolskie, podobnie także niewielka ich ilość została wytworzona po transformacji gospodarczej jaka miała miejsce w Polsce w związku z upadkiem ustroju komunistycznego, zatem gros obiektów można zamknąć w datach 1820-1989 (czy nawet 1860-1989). Ze względu na nie przedmiotowy, a bardziej problemowy charakter tej kolekcji, jest ona wewnętrznie bardzo zróżnicowana. Do muzealiów może zaliczać się w jej przypadku wszystko to, co dokumentuje przeszłość włókiennictwa na ziemiach polskich, niezależnie od formy fizycznej. Daje się jednak rozróżnić kilka rodzajów obiektów, które liczniej reprezentowane i pieczołowiciej gromadzone wyodrębniają się w nieformalne podkolekcje: weksylologiczną (proporców i sztandarów), numizmatyczną (medali i plakiet), falerystyczną (odznaczeń państwowych i zakładowych), dokumentów (w tym dokumentów pracowniczych), papierów wartościowych, druków reklamowych oraz ikonograficzną, dzielącą się m. in. na zbiory pocztówek i fotografii. Reprodukcje obiektów z kolekcji historycznej muzeum często pojawiają się w publikacjach dotyczących dziejów Łodzi.

Kolekcja technik włókienniczych w strukturze Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi istnieje od momentu powstania Muzeum, tj. od 1960 r. Podstawowym kierunkiem kolekcjonowania zbiorów są narzędzia urządzenia i maszyny włókiennicze używane w okręgu łódzkim. Zasadniczy zrąb zbiorów, jest więc związany z rozwojem przemysłu i jego łódzką specyfiką, a więc, przede wszystkim, z przerobem bawełny w drugiej połowie XIX w. i całym kolejnym stuleciu. Zbiory kolekcji to niecałe 800 numerów inwentarzowych, ale wśród nich często znajdują się wieloelementowe zespoły, składające się nawet z kilkudziesięciu przedmiotów. Zbiory Działu są podzielone na podkolekcje, główne z nich to przędzalnictwo, tkactwo, dziewiarstwo, wykończalnictwo, metrologia włókiennicza, narzędzia artystów tkaczy, krawiectwo, varia W zbiorach znajdują się eksponaty związane z włókiennictwem ludowym, ręcznym, jak np. koźlak czy krosna ręczne, ale także maszyny służące przez wiele lat w przemyśle: krosna, przędzarki, zgrzeblarki. Są to największe tego rodzaju zbiory w Polsce, niejednokrotnie rzadkie, bo zachowane tylko w jednym egzemplarzu obiekty np. krosno łódzkiej firmy Moritz Bauer z 1910 r., czy samoprząśnica wózkowa firmy Wiede z 1866 r., drewniana zgrzeblarka wałkowa z ok. 1850 r. firmy Platt. W zbiorach są komplety profesjonalnych narzędzi do wykonywania klocków do druku tkanin. Jest również bogaty zbiór klocków do druku ręcznego i częściowo zmechanizowanego. Z pewnością unikalna jest kolekcja przyrządów metrologii włókienniczej; są wśród nich przedmioty wyjątkowo rzadkie, używane w instytutach badawczo-rozwojowych do badań właściwości fizycznych i chemicznych włókna. Kolekcję uzupełniają obiekty związane z obróbką włókien w gospodarstwach domowych – pralnice, żelazka czy maszyny do szycia.

Początki Kolekcji Tkaniny Przemysłowej sięgają 1952 r. W tym roku w ramach Muzeum Sztuki w Łodzi powstał Dział Tkactwa. Pierwszymi jego nabytkami były próbniki, fragmenty i modele chodników, wycieraczek i tkanin leżakowych z początków XX w. Wraz z upływem lat obiektów przybywało. Wszystkie zostały przejęte przez powstałe w 1960 r. Muzeum Historii Włókiennictwa (od 1975 r. Centralne Muzeum Włókiennictwa). Obiekty z dzisiejszej Kolekcji Tkaniny Przemysłowej znalazły się w Dziale Historii Tkaniny. Od 1966 r. miejscem ich przechowywania jest Magazyn Katalogów i Próbników. W 1975 r. powstał Dział Tkaniny Przemysłowej, który przejął wszystkie obiekty znajdujące się w tym magazynie. W latach 1977–1986 kolekcja przejściowo podlegała Działowi Tkaniny i Ubiorów. W 2017 r. Dział Tkaniny Przemysłowej został połączony z dwoma innymi – Historii Włókiennictwa i Technik Włókienniczych. Z tej fuzji powstał Dział Przemysłu Włókienniczego. Kolekcja Tkaniny Przemysłowej to przede wszystkim próbniki, katalogi handlowe i fabryczne, tkaniny metrażowe, wyroby gotowe, projekty, wzory tkanin i dzianin, fotografie tkanin, zakładowe księgi wzorów, nici, włóczki, tkaniny i wyroby reklamowo-okazjonalne, włókiennicze wyroby techniczne. Są to przedmioty wytworzone w sposób przemysłowy, ale również dla przemysłu lub przez osoby z przemysłem związane. Jeden z wyjątków od tej reguły stanowi zbiór prac studenckich z Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi. Znajdują się tu obiekty wytworzone z różnych surowców, m.in. bawełny, wełny, lnu, jedwabiu, włókien sztucznych i syntetycznych. Eksponaty pochodzą przede wszystkim z XIX-XX w. i powstały zarówno w Polsce, jak i zagranicą. Łącznie jest to znacznie ponad 150000 obiektów zinwentaryzowanych jako 6282 pozycje inwentarzowe (stan na 30 VII 2018 r.). Jest to obecnie największa kolekcja tkanin wysokonakładowych w Polsce i jedna z największych na świecie. W ramach kolekcji istnieją dwie podkolekcje: 1) Tkaniny i próbniki; 2) Dokumentacja.

W kolekcji Archiwum gromadzone są różnorodne muzealia o charakterze archiwalnym związane z dziejami włókiennictwa. Wśród nich wyróżniają się m.in. zespoły archiwaliów dotyczące Spółdzielni Artystów „ŁAD”, artystów – profesorów Lucjana Kintopfa, Haliny Karpińskiej-Kintopf, Leny Kowalewicz-Wegner. Jedną z wielu archiwalnych pereł muzeum jest zebrana przez inż. Fryderyka Wiejskiego kolekcja filatelistyczna „Włókiennictwo na znaczkach pocztowych świata”. Do wyjątkowo wartościowych należy zaliczyć materiały ilustrujące działalność Centralnej Doświadczalnej Stacji Jedwabniczej w Milanówku. Jednym z najciekawszych cymeliów jest także nietypowy zespół archiwaliów dokumentujących działalność Laboratorium Doświadczalnego i Towarzystwa Eksploatacji Patentów Polskie Włókna Zastępcze prowadzonych w Łodzi przez Jana Kubickiego. Wyjątkową wartość archiwalną ma obszerny zbiór materiałów dokumentujących odbywające się w latach 1977-2005 Plenery Tkackie „Art Stilon” w Lubniewicach. Jednym z najbardziej interesujących jest również sukcesywnie powiększany zespół archiwaliów związanych z nauczaniem włókiennictwa obejmujący m.in. projekty programów nauczania, a także pochodzące głównie z pierwszej połowy XX wieku zeszyty m.in. Herberta Willnera, Mieczysława Krawczyka, Stefana Kunce, Henryka Szrajbera, Janusza Szoslanda, Józefa Florczaka. W kolekcji odzwierciedlone zostało również nauczanie krawiectwa – są to zeszyty m.in. Zofii Urbanowicz, Janiny Szub, Janiny Just, Krystyny Krasnodębskiej, Zofii Mania. Wyjątkową wartość pamiątkową mają rękopisy Krystyny Kondratiuk – założycielki i pierwszego dyrektora Muzeum dotyczące m.in. udziału polskich artystów w 1 Międzynarodowym Biennale Tkaniny Lozanna 1962 oraz idei zorganizowania w Łodzi pierwszego w Polsce Międzynarodowego Festiwalu Artystycznej Tkaniny Współczesnej, która urzeczywistniona została jako organizowane przez naszą instytucję Międzynarodowe Triennale Tkaniny. W kolekcji posiadamy też duży zbiór medali przyznawanych uczestnikom – laureatom kolejnych edycji tej ważnej imprezy.

Zbiory biblioteki obejmują kilkanaście działów tematycznych, do najważniejszych z nich należą: dział tkaniny, historii technik włókienniczych, historii przemysłu włókienniczego, dział kostiumologii, łodziana, cymelia, dział katalogów wystaw. Dział tkaniny obejmuje dawną i nowszą literaturę poświęconą tkaninie zabytkowej i współczesnej. Znajdują się w nim m.in. opracowania poświęcone historii tkaniny polskiej, zachodnioeuropejskiej i orientalnej oraz liczne inne druki. W dziale historii technik włókienniczych zgromadzono publikacje poświęcone skomplikowanym zagadnieniom technik produkcji, wśród nich wyróżnia się zbiór katalogów maszyn i narzędzi włókienniczych. W dziale historii przemysłu włókienniczego można znaleźć różnorodną literaturę omawiającą historię włókiennictwa polskiego i światowego, a wśród nich opracowania ogólne, monografie zakładów i miejscowości włókienniczych. Dział kostiumologii może zainteresować zwłaszcza tych, którzy poszukują literatury poświęconej zagadnieniom mody – od czasów dawnych po współczesne. Są tu liczne, ogólne i szczegółowe opracowania historii ubioru oraz akcesoriów mody w Polsce i na świecie, katalogi wystaw odzieży, katalogi wydawane przez firmy produkujące ubrania oraz dawne kalendarze i poradniki dla pań. Na dział łodzianów składają się głównie wydawnictwa o historii Łodzi i regionu, miejscowości satelitarnych związanych z włókiennictwem, publikowane źródła historyczne. W cymeliach zebrano druki rzadkie, w dużej części poświęcone włókiennictwu, wśród nich wiele starodruków oraz materiały unikatowe. Jedną z najistotniejszych części zbiorów jest dział katalogów wystaw, który gromadzi katalogi wystaw indywidualnych artystów działających na polu sztuki włókna, katalogi wystaw zbiorowych oraz katalogi zbiorowych wystaw cyklicznych, a wśród nich wystaw o znaczeniu międzynarodowym. Obszerne działy tworzy także literatura dotycząca etnografii, sztuki, rzemiosła artystycznego, historii, gospodarki i muzealnictwa. W bibliotece znajduje się również zbiór różnorodnych czasopism w dużej części poświęconych zagadnieniom włókienniczym (tytuły polskie i zagraniczne o charakterze artystycznym i technicznym), czasopisma łódzkie, pisma „kobiece”, głównie z pierwszej połowy XX wieku oraz wiele innych.